Reeds lang verwachte gerechtelijke hervorming eindelijk van start

Mocht de nieuwe wet van kracht worden, dan behoudt het Israëlische Hooggerechtshof nog steeds zijn bevoegdheid om uitspraak te doen over verzoekschriften en zelfs om wetgeving ongedaan te maken op basis van gevestigde juridische principes.

Alex Traiman is CEO en Jeruzalem Bureau Chief van Jewish News Syndicate.

(24 juli 2023 / JNS)

Temidden van de grootste en meest goed gefinancierde protestbeweging in de geschiedenis van Israël, heeft de democratisch gekozen regeringscoalitie de eerste hervorming goedgekeurd in een historisch proces dat erop gericht is om het activistische Hooggerechtshof van Israël op één lijn te brengen met de gerechtelijke beperkingen die aanwezig zijn in de meeste Westerse democratieën.

Met 64 stemmen voor zal de Basiswet: De rechterlijke macht zal het gebruik door het hof van een ongedefinieerde "redelijkheidstandaard" beperken, die lange tijd heeft gediend als een ongebreidelde hefboom om de wetgeving van de Knesset en het beleid van de uitvoerende macht ongedaan te maken.

Redelijkheid is vaak gebruikt door de rechtbank om wetten en beleid terug te draaien die weliswaar niet in directe tegenspraak waren met wetten die al in de boeken stonden, maar wel in tegenspraak waren met het beperkte wereldbeeld van een rechtbank die gedomineerd wordt door seculiere, linkse rechters - een minderheid in de Israëlische samenleving.

Voor degenen die beweren dat Israël niet langer geregeerd zal worden door de rechtsstaat, is niets minder waar. Mocht de nieuwe wet van kracht worden, dan behoudt het hof nog steeds zijn bevoegdheid om te oordelen over verzoekschriften en zelfs om wetgeving ongedaan te maken die gebaseerd is op gevestigde juridische principes. De rechtbank verliest haar bevoegdheid om wetgeving ongedaan te maken op basis van wat zij aanvaardbaar of juist acht.

Rechterlijke Revolutie

Decennialang heeft het Hooggerechtshof van Israël onder leiding van voormalig president van het Hooggerechtshof Aharon Barak steeds meer autoriteit vergaard door middel van historische, zelfgekozen uitspraken, waarbij het delicate machtsevenwicht tussen de drie takken van de regering in zijn eigen voordeel werd verschoven.

Deze zelfbenoemde gerechtelijke revolutie bepaalde dat elke kwestie - juridisch, procedureel of anderszins - justitiabel is. Verzoekers kunnen zonder status zaken aanhangig maken bij de rechtbank en de rechtbank kan wetgeving annuleren, het parlement dwingen wetten aan te nemen en de activiteiten van de premier en zijn of haar kabinet hinderen. En dit alles werd in eerste instantie ingesteld zonder meerderheid van stemmen in het parlement.

Beperkte hervorming

De hervorming is slechts één onderdeel van een groter pakket dat de regering enkele maanden geleden heeft geïntroduceerd. Na protesten en druk vanuit alle sectoren van de samenleving door mensen die zich ongemakkelijk voelden bij de rechtse samenstelling van Israëls democratisch gekozen coalitie, trok Netanyahu het grotere hervormingspakket in. Hij en zijn coalitiepartners gingen vervolgens wekenlang onderhandelen met de oppositie - onder leiding van de Israëlische president Isaac Herzog - om tot een breed gedragen compromis te komen.

Onderhandelingen afgebroken

In juni werden de onderhandelingen plotseling stopgezet door de oppositie - ironisch genoeg op het moment dat de regering stemde om een oppositie-wetgever te installeren in een gerechtelijke selectiecommissie die verantwoordelijk is voor de benoeming van nieuwe rechters voor het Hooggerechtshof. De oppositie had gedreigd de onderhandelingen af te breken als hun kandidaat, het Yesh Atid Knesset-lid Karine Elharrar, niet in de commissie zou worden geïnstalleerd.

Zonder de realistische mogelijkheid van een onderhandeld compromis, bracht de coalitie, in overeenstemming met haar campagneplatform, een enkel onderdeel van haar hervorming naar voren: het wijzigen van de redelijkheidnorm. De regering koos redelijkheid boven alle andere hervormingen, specifiek omdat opiniepeilingen aantoonden dat de kwestie het breedst werd begrepen door het Israëlische publiek.

Oppositie gebruikt om hervormingen te ondersteunen

Vóór de vorming van de huidige regering spraken verschillende oppositieleiders, waaronder Yair Lapid, Avigdor Lieberman en Gideon Sa'ar, zich uit voor gerechtelijke hervormingen.

Maar zodra Netanyahu en een rechtse coalitie zowel de stemmen als de motivatie hadden om de achterstallige hervormingen door te voeren, was precies hetzelfde beleid dat oppositieleiders eerder ophemelden, nu niet meer koosjer.

En omdat de initiatiefnemers van de justitiële hervormingen - de rechtse, traditionele en religieuze partijen - nu aan het roer stonden, gaf de oppositie haar eerdere hervormingsgezinde principes op om met hand en tand tegen de hervormingen te protesteren.

Campagne om het land te verlammen

Terwijl de meeste demonstranten typische gezagsgetrouwe Israëli's zijn die veel om de staat en zijn toekomst geven, hebben de organisatoren van de protestbeweging laten zien dat ze bereid zijn om het land in stukken te scheuren, terwijl ze alle schade - direct en indirect - op Netanyahu en zijn coalitiepartners afschuiven.

Onder coördinatie van Lapid, de mislukte ex-premier Ehud Barak en een Israëlische media-industrie die Netanyahu uit zijn ambt wil zetten, werd druk uitgeoefend op de regering om het hervormingspakket te laten vallen door de regering Biden, Amerikaanse Joodse organisaties en leiders, hightech investeerders, internationale kredietagentschappen en andere entiteiten.

Tegelijkertijd organiseerde de oppositie een extreem goed gefinancierde protestbeweging, compleet met het consequent loslaten van nieuwe organisaties en campagneslogans op reclameborden ter grootte van een billboard, evenals kleding gericht op het voeden van krantenkoppen en fotobijschriften voor de binnenlandse en internationale media. Demonstranten hebben herhaaldelijk snelwegen geblokkeerd, evenals Ben-Gurion International Airport, tot grote ergernis van inwoners en toeristen die in de inmiddels regelmatige files terecht zijn gekomen.

Voorbedachte agenda

Hoewel het anti-hervormingsprotest een echte beweging lijkt te zijn, had Barak al gesproken over zijn agenda om Netanyahu omver te werpen met de middelen die hij nu gebruikt, lang voordat gerechtelijke hervormingen bovenaan de beleidsagenda stonden. Barak, die gedocumenteerde banden heeft met de Amerikaanse beschuldigde pedofiel Jeffrey Epstein, was een van de kortstzittende premiers in de Israëlische geschiedenis. Hij kreeg van de rechtbank toestemming om te onderhandelen over een mislukte landschenking aan de Palestijnse Autoriteit, zelfs nadat hij zijn regeringscoalitie had verloren - slechts één voorbeeld van hoe het Hooggerechtshof in het verleden links beleid heeft beschermd, zelfs wanneer dergelijke omstandigheden anders als "onredelijk" zouden zijn beschouwd.

Barak's collega, Lapid, zei vanaf het moment dat hij uit zijn tijdelijke zetel als premier werd gezet dat de nieuwe coalitie te maken zou krijgen met een oppositie die zijn gelijke niet kende in de Israëlische geschiedenis en dat de anti-Netanyahu protesten die hij leidde tijdens de opeenvolgende verkiezingscampagnes slechts een voorproefje zouden zijn van wat hem te wachten stond.

Daarbij hebben Lapid, Barak en anderen op slinkse wijze beweerd dat Netanyahu de natie naar een burgeroorlog leidt over hervormingen die een meerderheid van de Israëli's als noodzakelijk beschouwt.

Ergste binnenlandse crisis?

Vandaag de dag beweren velen dat de huidige binnenlandse beleidscrisis de ergste is waar Israël ooit mee te maken heeft gehad.

Zulke beweringen worden gedaan bijna 30 jaar nadat een linkse regering de Oslo-akkoorden erdoor sleepte die gericht waren op het verminderen van de Israëlische soevereiniteit in Judea en Samaria en het verlenen van een staat aan een P.A. geleid door aartsterrorist Yasser Arafat in het bijbelse hart van het Joodse volk. Dergelijke beweringen worden ook gedaan bijna op de dag af 18 jaar nadat de Israel Defense Forces gedwongen werden om 8.500 belastingbetalende burgers te evacueren uit 21 gevestigde Joodse gemeenschappen in Gush Katif en zich volledig terugtrokken uit de Gazastrook.

Politisering van het leger

In het geval van de evacuaties in Gush Katif verzetten veel soldaten zich op morele gronden tegen de directe bevelen die ze kregen om de evacuaties uit te voeren. Toch kwamen ze bijna unaniem opdagen onder de heersende opvatting dat IDF-bevelen boven de politiek stonden en heilig waren.

Tegenwoordig hebben voormalige generaals en veiligheidsfunctionarissen en reservisten - hoewel velen van hen met pensioen zijn - onder leiding van Barak (een voormalige stafchef van de IDF) gedreigd dat ze dienst zullen weigeren als er gerechtelijke hervormingen worden doorgevoerd. Met andere woorden, reservisten, waaronder piloten van de luchtmacht, dreigen niet te komen opdagen als er orders worden gegeven om te vechten tegen Hezbollah, Hamas of Iran op basis van politieke overwegingen die niets te maken hebben met orders die al dan niet zullen worden gegeven.

Zowel het zeer impopulaire en controversiële beleid van Oslo als dat van Gush Katif verscheurde het hart en de ziel van het Joodse volk en zijn schaarse grondgebied. Ze werden goedgekeurd door de kleinste meerderheid en uitgevoerd tegen de protesten van de massa's van het publiek.

En het was tijdens het Oslo-proces, slechts enkele dagen na de moord op toenmalig premier Yitzchak Rabin, dat het Hooggerechtshof van Israël, onder leiding van Barak, eenzijdig een nieuw beleid instelde dat rechterlijke toetsing van wetgeving vereiste.

Zieke harten

Zelfs in de aanloop naar de kortstondige onderhandelingsperiode prees Herzog de noodzaak van gerechtelijke hervormingen aan. Hij racete naar huis vanaf een bezoek aan Washington, waar hij een ontmoeting had met de Amerikaanse president Joe Biden in het Oval Office en een gezamenlijke zitting van het Congres toesprak, om de mogelijkheden voor een last-minute compromis persoonlijk te bespreken met Netanyahu, die aan het herstellen was van een pacemakeroperatie in het Sheba Medical Center.

Het kan meer dan toevallig lijken dat op een moment dat het hart van de Joodse natie ziek is, haar in opspraak geraakte leider, die persoonlijk zoveel van de tegenstrijdigheden en conflicten vertegenwoordigt die inherent zijn aan de Israëlische samenleving, lijdt aan zijn eigen zieke hart. En toch, amper 48 uur na de operatie, was een zichtbaar vermoeide Netanyahu aanwezig in de Knesset voor de tweede en derde lezing van een van de meest controversiële stemmingen in de Israëlische geschiedenis om het eerste onderdeel van de justitiële hervorming goed te keuren.

Zijn de hervormingen de breuk waard?

Velen hebben zich afgevraagd waarom Netanyahu de hervormingen zou doordrukken als de oppositie zo groot is, zelfs als veel Israëli's ze steunen. Men kan zich terecht afvragen of de maatschappelijke kloof - ongeacht welke kant men verantwoordelijk houdt - de voordelen waard zijn die een verandering van de rechterlijke macht met zich meebrengt.

Toch is er een steekhoudend argument dat juist omdat de oppositie zoveel rode lijnen heeft overschreden en in wezen de grootste woedeaanval in de geschiedenis van Israël heeft veroorzaakt, zelfs een beperkte versie van de hervorming moet worden goedgekeurd. Als de oppositie een overwinning claimt door alle hervormingen tegen te houden, bestaat er een aanzienlijk risico dat hun tactiek een methodologie wordt die telkens wordt herhaald als een beleid wordt tegengewerkt.

Duellerende protesten

De wetgeving werd van kracht na heftige demonstraties voor en tegen de justitiële hervormingen. Terwijl de meesten over de hele wereld foto's hebben gezien van protesten tegen de hervormingen, waren er ook twee grote demonstraties voor de hervormingen, waaronder één zondagavond, met honderdduizenden deelnemers.

In een surrealistische situatie op zondag was een zee van anti-hervormings demonstranten te zien die de enorme roltrappen van het Navon treinstation in Jeruzalem afliep op weg naar huis na een protest tegen de hervormingen, terwijl een even grote zee van supporters de naastgelegen roltrappen opliep naar hun eigen demonstratie.

Dus terwijl honderdduizenden Israëli's zich aantoonbaar verzetten tegen zelfs maar de kleinste hervormingen, steunt een even groot aantal Israëli's, die de huidige coalitie hebben gekozen na herhaalde pogingen om Netanyahu en zijn coalitiepartners te verdrijven, de inspanningen van hun regering om dergelijke hervormingen door te voeren.

Grondwettelijke crisis

En alsof Israël nog niet genoeg heeft meegemaakt, zou de stemming van maandag wel eens niet het hoogtepunt van de crisis kunnen blijken te zijn. De Movement for Quality Government (MQG) heeft al aangekondigd dat het een petitie zal indienen bij het Hooggerechtshof over de wettigheid van de nieuwe wetgeving.

MQG is verre van een objectieve waarnemer. De NGO is al jaren een actieve tegenstander van Netanyahu en was een vroege leider van de anti-hervormingsbeweging. Erger nog, de organisatie heeft toegegeven financiering te hebben ontvangen van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, ogenschijnlijk voor educatieve programma's.

Het is zeer waarschijnlijk dat de rechtbank een manier zal vinden om de wetgeving ongeldig te verklaren die erop gericht is om juist de rechtbank die over de wetgeving zal oordelen aan banden te leggen, wat een ernstige belangenverstrengeling betekent en een bittere constitutionele crisis creëert in een staat zonder grondwet.

Zelfs als het hof de hervorming op de een of andere manier toestaat, hebben hoopvolle oppositieleden zoals de voormalige stafchef van de IDF Benny Gantz gezworen om de hervorming ongedaan te maken, mocht de rechtervleugel plotseling geen macht meer hebben.

Concurrerende visies voor de Joodse staat

Maar wat ten grondslag ligt aan de huidige crisis is niet de vraag of Israël een grondwet heeft of dat het Hooggerechtshof een standaard van redelijkheid moet kunnen hanteren bij het beoordelen van beleid of wetgeving. De kern van de zaak is het gezicht van de Joodse staat in de komende jaren.

Voor het eerst in de geschiedenis van de natie hebben rechtse, traditionele en religieuze partijen een regeringsmeerderheid gevormd zonder de noodzaak van linkse partners. En op basis van demografische gegevens is de kans groot dat de huidige coalitie geen uitschieter is.

Koning Bibi of gerechtelijke oligarchie?

Tegenstanders van de hervorming vrezen een "Koning Bibi" die is overgelopen van de seculiere elite en het politieke centrum om een ideologisch uitgelijnde rechtse regering te vormen die traditionele Joodse waarden prioriteit geeft boven meer liberale en progressieve filosofieën. Voorstanders van de hervorming vrezen een Hooggerechtshof dat zich heeft doen gelden als een zelfbenoemde oligarchie boven de gekozen takken van de regering.

De rechtervleugel van Israël ziet het land uiteindelijk als alleenstaand, zowel in de regio als op het wereldtoneel. Zij ziet Israël als een nationalistische entiteit met stevige soevereine rechten in Judea en Samaria - een natie die sterke grenzen moet handhaven en dient als een protectoraat van Joodse tradities.

De linkervleugel van Israël ziet de staat als een verlengstuk van West-Europa aan de oostelijke Middellandse Zee dat een seculier en liberaal toevluchtsoord koestert, progressieve uitingen aanmoedigt en dient als broedplaats voor een startup economie.

Nu traditionele Joodse waarden botsen met nieuwe progressieve normen in westerse samenlevingen - en gepolariseerde regeringen en hun mediakanalen het nieuwe normaal zijn in democratische landen - zijn de verschillende wereldbeelden benadrukt in de strijd tussen een rechtse regering en een linkse rechtbank.

Behoefte aan coëxistentie

Toch is de waarheid dat zowel de samenstelling als het idee van Israël niet de ene realiteit of de andere zijn. Ze bestaan als een complexe balans van wereldbeelden die een manier moeten vinden om naast elkaar te blijven bestaan. En hoewel het evenwicht fragiel is, heeft het tot nu toe met dynamische resultaten standgehouden. Toch zien steeds meer leiders van Israël de natie door een beperkte bril. Om de crisis rond de justitiële hervorming op te lossen, zal minstens één kant, zo niet beide, gedwongen worden om compromissen te sluiten.

Op dit moment ontstaat er een bittere crisis met de historische doorgang van een hervorming die al veel te lang op zich heeft laten wachten.

Bron: Long-overdue judicial reform process finally underway - JNS.org