www.wimjongman.nl

(homepagina)

Turkije: Begint Erdogans "Magische Spel" te verbleken?

Door Pinar Tremblay | 23 april 2018

Decennialang hadden vooraanstaande islamitische figuren zelden kritiek op de Turkse president Recep Tayyip Erdogan en wanneer dat wel het geval was, zou deze kritiek op zijn beleid zijn gericht in plaats van op zijn persoonlijkheid. Dat vertrouwen lijkt te beginnen te veranderen.

Op 26 maart bijvoorbeeld keerde Temel Karamollaoglu, het hoofd van de kleine maar steeds invloedrijkere Saadet (Felicity) partij, zich tegen Erdogan en de leden van het publiek "zijnde onder de ban". Karamollaoglu's herhaalde een verwijzing naar Erdogan die het Turkse volk "magie" heeft gebracht, doe veelzeggend is. De leider van de regerende islamistische partij beschuldigend van het schenden van de islam, welke tovenarij en hekserij verbiedt, druist in tegen de kern van de heersende cultuur van onvoorwaardelijke loyaliteit en gehoorzaamheid. De 76-jarige Karamollaoglu was in feite een toegewijde volgeling van de politieke islamitische ideologie van dawa (religieus bereik) en een voormalig aanhanger van zowel Erdogan als zijn Recht en Ontwikkeling (AKP) Partij. Vandaag, uitgesproken in zijn oppositie, zegt hij dat zijn beweging de enige is "die de polarisatie in Turkije kan stoppen, omdat we met iedereen kunnen gaan zitten en praten en onze verschillen kunnen accepteren. Wij kunnen een platform zijn van sociaal-democraten, nationalisten, Koerdische kiezers en degenen die de AKP eerder steunden maar nu gedesillusioneerd zijn".

De vraag is of hij Erdogans toegewijde kiezersbasis kan bereiken, waarvan de meesten ideologisch en religieus conservatief zijn. Er is reden om aan te nemen dat hij dat zou kunnen. Turkse islamisten zijn niet langer politiek uniform - met name vrouwen en jongeren, wier tanende steun voor de AKP duidelijk werd tijdens het presidentsreferendum van april 2017. Om beide sectoren aan te trekken, beloofde Erdogan de leeftijd waarop iemand naar het parlement kan gaan te verlagen en de huisvrouwen een royale subsidie te geven. Deze geloften lijken echter onvoldoende om de mensen onder zijn "betovering" te houden.

In het onderwijs bijvoorbeeld heeft Erdogan zijn aanhangers lang beloofd dat hij een "vrome generatie" zou cultiveren en heeft zwaar geïnvesteerd in de religieuze Imam Hatip-scholen. Zijn jongste zoon Bilal noemde de leerlingen van deze scholen zelfs "Erdogans generatie". Toch blijkt dat de kinderen die in deze instellingen staan ingeschreven voor alle standaard academische examens jammerlijk te hebben gefaald.

Uit onderzoek dat in maart werd uitgevoerd door 50 leerkrachten van de Imam Hatip-scholen bleek dat leerlingen de islam verlaten ten gunste van een meer algemeen deïsme. Het verslag heeft een verhit debat op gang gebracht. Hoewel sommige seculiere groepen hun bevindingen in twijfel trekken, voelen velen zich door hen gerechtvaardigd.

Het grootste debat vindt echter plaats binnen de conservatieve sector van de Turkse samenleving, waarbij een schisma onder de islamisten naar voren komt. Kinderen uit de AKP-loyale-families, maar ook intellectuelen en activisten, zetten blijkbaar vraagtekens bij de aangeprezen moraal van hun oudsten. In een recente aanval noemde de hijabi-femiste Berrin Sonmez wat zij noemde de "hypocriete vroomheid" van Erdogan en de AKP-elites. Sonmez en anderen hebben Erdogan bekritiseerd om zijn eenmansbesluiten, die in strijd zijn met de islamitische waarden en cultuur.

Op 22 maart, toen de Turken Nevruz (nieuwjaarsdag) vieren, deelde de regeringsgezinde journalist Nevzat Cicek zijn foto's van een volledig lege grote moskee in Istanbul op sociale media. In zijn tweet verwees hij naar eerdere drukke ceremonies en vroeg: "Zijn zo veel mensen van religie veranderd?"

In 2017 waren er 90.000 moskeeën in Turkije onder leiding van door de overheid tewerkgestelde imams. Deze moskeeën hebben een opmerkelijke daling in de aanwezigheid van met name jonge mannen en mannen van middelbare leeftijd. Sommigen die de moskeeën blijven bezoeken, doen dat minder om religieuze redenen dan om te netwerken en werk te zoeken. Bovendien zijn meer en meer moskeeën begonnen met het vragen van flinke bijdragen van hun gemeenteleden, terwijl imams door de staat worden overgehaald om donaties in te zamelen na elke preek. Eén jonge imam die in het openbaar over deze praktijk klaagde - hij zei dat de moskeeën "niet meer mensen dienen, maar eerder als bron van inkomen voor bepaalde mensen" - en werd onmiddellijk verwijderd uit zijn positie.

Een andere oorzaak van ontsteltenis bij veel religieuze moslims is de inhoud van de door Diyanet voorbereide vrijdagspreken, waarin vaak wordt gepleit voor een gewelddadige jihad.

Betekent dit dat een meerderheid van de Turkse bevolking werkelijk de religie in het algemeen en de islam in het bijzonder in de steek laat? De alternatieven zijn nauwelijks wijdverbreide trends, met name onder jongeren uit religieuze gezinnen. Duidelijk is echter dat de versie van de islam van de regering-Erdogan steeds teleurstellender wordt, vooral wanneer deze vergezeld gaat van de corrupte politiek en een verslechterend rechtssysteem. Religieuze ordes die niet in verband worden gebracht met de Diyanet beginnen meer beoefenaars aan te trekken. Terwijl Diyanet en overheidsfunctionarissen de voorpagina's halen vanwege hun uitbundige uitgaven en luxueuze levensstijl, presenteren externe religieuze ordes een rechtvaardigere manier van leven.

Aangezien Diyanet-moskeeën fungeren als een pseudo-AKP-hoofdkwartier in Turkije en het buitenland, vormen de alternatieve religieuze ordes een belangrijke bedreiging voor het aanzien en de macht van Erdogan. Het is dan ook geen wonder dat hij hen onlangs heeft aangeklampt en de Diyanet heeft gevraagd de islam "bij te werken". Erdogan en zijn adviseurs, die onder vuur lagen van islamitische geleerden die de islam helemaal niet wilden "vernieuwen", maakten onmiddellijk een terugval. In plaats daarvan zijn ze nu aan het uitzoeken hoe ze de jonge mensen niet kunnen verliezen aan deïsme en atheïsme, en hoe ze die kunnen laten samenkomen rond Erdogans versie van de islam.

Dit is hoogstwaarschijnlijk de reden waarom Metin Kulunk, een wetgever van de AKP en een trouwe advocaat van Erdogan, de pers vertelde dat "deïsme de grootste potentiële bedreiging tegen ons land is, tenzij we voorzorgsmaatregelen nemen".

Het is aannemelijk dat Erdogan een soortgelijke angstwoede aan de dag zal leggen nu hij zich begint voor te bereiden op de volgende algemene verkiezingen in november 2019.

Tegen de tijd dat de Turken naar de peilingen gaan volgend jaar - als de verkiezingen niet vroeger worden gehouden - zal hij zeker het best mogelijke platform voor zijn propaganda bezitten. Momenteel verwerft een pro-AKP-groep de Dogan Media Company zeggenschap over veel van de belangrijkste Turkse kranten, netwerken en internetsites.

Zullen gelovige moslims die nog steeds in de islam geloven, maar hun geloof in Erdogan en de AKP hebben verloren, erin slagen om zijn "ban" te doorbreken?

Pinar Tremblay is columnist bij Al-Monitor's Turkey Pulse, en Turks nieuwskanaal T24.

Vertaling door W.J. Jongman en H. Sleijster

© 2018 Gatestone Institute. Alle rechten voorbehouden. De artikelen hier afgedrukt geven niet noodzakelijkerwijs de standpunten weer van de vertalers of van Gatestone Institute.

Bron: Turkey: Is Erdogan's "Magic Spell" Beginning to Pale?