Teheran wint de oorlog in de beheersing van het Midden-Oosten

door Jonathan Spyer - 21 november 2017

Saoedi-Arabië lijkt op oorlogspad te zijn in het Midden-Oosten. Het door Saoedi-Arabië georkestreerde ontslag van de Libanese premier Saad Hariri, en de oorlogszuchtige retoriek van Saoedi-Arabische ambtenaren na de lancering van een ballistische raket tegen Riyadh vanuit Jemen lijken een nieuwe periode van assertiviteit tegen de Iraanse belangen in het Midden-Oosten in te luiden.

De plotselinge bewegingen van kroonprins Mohammed bin Salman op verschillende fronten kunnen oppervlakkig gezien het gevoel geven zoals Michael Corleone dat in de afsluitende kaders van The Godfather snel en gelijktijdig de vijanden van zijn familie treft. In tegenstelling tot de film staan de voordelen echter niet op het punt om te gaan rollen. Het zijn eerder de openingsbewegingen in een lopende strijd - en het is verre van duidelijk of de 32-jarige kroonprins een formule heeft gevonden om het voordeel van Iran te keren.

Laten we eens kijken naar het verloop tot nu toe. De confrontaties tussen Saoedi-Arabië en Iran vinden op een rij plaats in een Midden-Oosten waarin in de afgelopen tien jaar staten gedeeltelijk zijn opgehouden te functioneren, zoals Irak en Libanon - of ze zijn volledig ingestort zoals in het geval van Syrië en Jemen. In elk land heeft er een oorlog op de ruïnes plaatsgevonden, waarbij Riyad en Teheran aan weerszijden oorlog hebben gevoerd.

In de hele regio is het voordeel heel duidelijk voor de Iraniërs.

Tot nu toe is het voordeel in alle gevallen heel duidelijk voor de Iraniërs.

In Libanon overwon Hezbollah, een door Saoedi-Arabië gesponsorde "14 maart"-alliantie van politieke groeperingen die ernaar streefden het te beperken. De gebeurtenissen van mei 2008, toen Hezbollah West-Beiroet en gebieden rond de hoofdstad in beslag nam, toonde het de onmacht aan van deze cliënten van de Saudi's, toen ze te maken kregen met de grove macht die de Iraanse volmacht ter beschikking stond. De daaropvolgende toetreding van Hezbollah tot de Syrische burgeroorlog bevestigde dat dit niet door het Libanese politieke systeem kon worden tegengehouden.

De vorming van een door Hezbollah gedomineerd kabinet in december 2016 en de benoeming van Hezbollahs bondgenoot Michel Aoun, die twee maanden eerder president werd, hebben de greep van Iran op het land versterkt. De daaropvolgende terugtrekking van Riyad voor de financiering van de Libanese strijdkrachten en de druk die Riyad nu uitoefent op het aftreden van Hariri, vertegenwoordigen in feite de erkenning van deze realiteit door het Saoedische Huis.

In Syrië heeft de financiële en personele knowhow, die Iran aan het regime van president Bashar al-Assad ter beschikking heeft gesteld, een doorslaggevende rol gespeeld bij het voorkomen van de vernietiging van het regime. De Iraanse mobilisatie van de volmachten hielp bij het cultiveren van nieuwe lokale milities, waardoor het regime toegang kreeg tot de mankracht die nodig was om zijn rivalen te verslaan. Ondertussen eindigden de Soennitische Arabische inspanningen om de rebellen te helpen, waarin Saoedi-Arabië een grote rol speelde, maar eindigde grotendeels in chaos met de opkomst van Salafitische-groepen.

In Irak heeft de Islamitische Revolutionaire Garde (IRGC) een officieel gesanctioneerde, onafhankelijke militaire macht ontwikkeld in de vorm van de 120.000 man sterke populistische mobilisatie-eenheden (PMU). Natuurlijk zijn niet alle milities in de PMU pro-Iranisch. Maar de drie belangrijkste sjiitische kerngroepen van Kataeb Hezbollah, de organisatie van Badr, en de Asaib Ahl al-Haq staan rechtstreeks onder de IRGC.

Iran geniet ook in Bagdad een politieke voorkeur. De regerende Islamitische Dawa-partij is van oudsher pro-Iranisch, terwijl de Badr Organisatie het machtige ministerie van Binnenlandse Zaken controleert, waardoor de grenzen tussen de officiële strijdkrachten en haar milities zijn vervaagd - terwijl de herbenoemde militieleden konden profiteren van Amerikaanse training en uitrusting.

Saoedi-Arabië is inmiddels achtergebleven met een inhaalslag: premier Haider al-Abadi bezocht eind oktober Riyad om de nieuwe Saoedische-Irakese Coördinatieraad te lanceren, de eerste keer dat een Iraakse premier een reis maakte sinds een kwart eeuw. Maar het is niet duidelijk of de Saudi's meer achter de hand hebben dan financiële prikkels om potentiële politieke bondgenoten te krijgen.

In Jemen, waar de Saudi's hun invloed hebben uitgeprobeerd door een directe militaire interventie, zijn de resultaten gemengd. De Houthis en hun bondgenoten, gesteund door Iran, zijn er niet in geslaagd om het helemaal te veroveren en zijn door de Saoedi-Arabische interventie in 2015 afgehouden van de vitale Bab el-Mandeb-straat. Maar Saoedi-Arabië zit nu vast in een dure oorlog zonder einde, terwijl de omvang van Iraanse steun naar de Houthis veel bescheidener is.

Dit is dus de scorekaart in het Saoedi-Iranisch conflict. Tot nu toe hebben de Iraniërs in Libanon daadwerkelijk gewonnen, ze winnen in Syrië en Irak en de Saudi's bloeden in Jemen.

In elke context heeft Iran volmachten kunnen opstellen die hen in het land politieke en militaire invloed geven. Teheran heeft nadien ook met succes het kamp van hun vijand geïdentificeerd en uitgebuit. Zo heeft Teheran bijvoorbeeld snel gehandeld om de uitslag van het Koerdische referendum in september over onafhankelijkheid teniet te doen en vervolgens de Koerden te straffen voor hun handelwijze. De Iraniërs konden hun jarenlange de band met de Talabani-familie en de rivaliteit van de Talabanis met de Barzanen gebruiken om de terugtrekking van de Talabaanse Pesjmerga-troepen uit Kirkuk in oktober te orkestreren en zo de weg vrij te maken naar de stad en de nabijgelegen oliereserves die door haar bondgenoten konden worden veroverd.

De Saoedi's hebben niet veel meer dan alleen de financiële prikkels om potentiële politieke bondgenoten te winnen.

Er zijn weinig aanwijzingen dat de Saudi's van hun eerdere mislukkingen hebben geleerd en dat ze nu in staat zijn de Iraanse invloed in het Midden-Oosten terug te dringen. Saoedi-Arabië is niet goed in het opbouwen van effectieve volmachten in de hele Arabische wereld. En het heeft niets gedaan om zijn militaire macht te versterken, aangezien Mohammed bin Salman de teugels heeft overgenomen. Tot nu toe bestaat het optreden van de kroonprins eruit een laagje multiconfessionalisme uit de Libanese regering te verwijderen en zijn vijanden in Jemen te bedreigen.

Dat kunnen belangrijke symbolische stappen zijn, maar ze doen niets om Riyad te voorzien van de nodige kracht, die het altijd al heeft ontbroken. Het terugsturen van de Iraniërs, rechtstreeks of in alliantie met de lokale troepen, zal bijna zeker niet afhangen van de Saudi's of de VAE, maar van de betrokkenheid van de Verenigde Staten - en in het geval van Libanon, misschien ook Israël.

Het is onmogelijk te zeggen in hoeverre Washington en Jeruzalem met zo'n inspanning binnen boord zijn. De verklaringen van de minister van Defensie, James Mattis, die vorige week suggereerde dat de Verenigde Staten van plan zijn om in het oostelijke Syrië te blijven, en die van premier Benjamin Netanyahu dat Israël zijn veiligheidsbelangen in Syrië zal blijven handhaven, suggereren echter dat deze spelers ook een rol kunnen spelen.

Het Saoedische gedrag in het verleden kan scepsis in de hand werken. Toch hebben de Iraniërs hier een duidelijk zichtbare achilleshiel. In alle landen waar de Saoedi-Iran rivaliteit zich heeft voltrokken, heeft Teheran bewezen ernstige moeilijkheden te ondervinden bij het ontwikkelen van duurzame allianties buiten de sjiitische en andere minderheidsgemeenschappen om. Soennieten, en in het bijzonder de Soennitische Arabieren, vertrouwen de Iraniërs niet en willen niet met hen samenwerken. Elementen van de Iraakse sjiitische politieke klasse hebben er ook geen belang bij om onder de duim van Teheran te komen. Een uitgekiende speler die op zoek is naar het sponsoren van volmachten in het ondermijnen van de Iraanse invloed, zou er vele vinden om mee te werken - maar het is gewoon niet duidelijk of de Saoedi's die speler zal zijn.

Mohammed bin Salman lijkt in ieder geval zijn voornemen kenbaar te hebben gemaakt om zich te verzetten tegen Iran en zijn volmachten in de Arabische wereld. Het spel is dus bezig. De vooruitzichten op succes voor de Saoedi's zullen afhangen van de bereidheid van hun bondgenoten om met hen samen te werken, en van een steile leercurve in de methoden van politieke en proxy-oorlogvoering.

Jonathan Spyer is directeur van het Rubin Center for Research in International Affairs en auteur van The Transforming Fire: The Rise of the Israel-Islamist Conflict (Continuum, 2011).

Bron: Tehran Is Winning the War for Control of the Middle East :: Middle East Forum