IRAN PULSE

Iraans-Turkse relaties gespannen vanwege de Syrische agenda

In een toespraak van 13 oktober bij de opening van het nieuwe studiejaar op de Marmara University, vroeg de Turkse president Recep Tayyip Erdogan: "Wat voor soort religieus leider is dit die zegt: "[De Syrische president Bashar al-] Assad is de enige die Israël uitdaagt"? Assad heeft nog geen kogel naar Israël geschoten. Assad heeft 250.000 mensen gedood, en je bent nog steeds bezig hem te ondersteunen, met hem geld en wapens zenden. "De religieuze leider van Erdogan's vizier was de opperste leider van Iran, ayatollah Ali Khamenei.

De toespraak bij Marmara was mogelijk de eerste keer sinds de Syrische crisis uitbrak dat Erdogan rechtstreeks Iraans beleid bekritiseerde inzake Syrië. Het vreemdste deel daarvan was zijn kritiek op Khamenei, een duidelijke aanwijzing dat wat eens een sterke band is geweest tussen de twee landen nu radicaal is veranderd door de botsing die is blootgelegd door de voortdurende belangen in de burgeroorlog. Ondanks dat dit het verdient om het nieuws te halen, heeft de opmerking van Erdogan niet veel aandacht gekregen in de berichtgeving van de media in Iran, of in de Arabische wereld of internationaal.

In een discussie over Erdogan zei een Iraanse functionaris via de telefoon tegen Al-Monitor: "De dood van 250.000 in Syrië werd veroorzaakt door landen die terroristen steunen in Syrië. Turkije is een van die staten, en het heeft de volledige verantwoordelijkheid voor de situatie van vandaag. De heer Erdogan persoonlijk weet dat Iran onschuldig is. Iran is bezig met het helpen van een legitieme regering om die te herstellen bij de controle over zijn land en te vechten tegen terroristen die afkomstig zijn uit de hele wereld, om te doden en burgers te terroriseren."

De bron zei ook dat Teheran had besloten dat de tijd nog niet rijp is om in het openbaar te reageren op wat hij noemde Erdogan's "onverantwoorde" opmerkingen. Hij verklaarde: "Het zal uren van spreken kosten om hem te herinneren aan zijn laatste bezoek en wat hij vertelde aan de [opperste] leider. We hebben geen tijd daarvoor op dit moment, en we weten dat dit alleen voor de binnenlandse consumptie is."

De official zei verder van Erdogan: "Hij moet zichzelf vragen wie de grenzen opende? Wie gaf wapens aan deze extremisten? Wie is het die zijn land omgetoverd heeft tot een enorm trainingskamp?" Hij legde uit dat Iran verrast was door Erdogan's retoriek. "Dit is een indicatie dat Ankara niet echt serieus is over het samenwerken om de crisis in Syrië te beëindigen. Het is zo schande dat een essentieel land in de regio nog niet vastbesloten is om het terrorisme te bestrijden, en terughoudend is om zijn Koerdische buren te helpen op welke manier dan ook. En dan op hetzelfde moment begint met het aanvallen van degenen die vanaf het begin tot het einde hiervoor heeft gewaarschuwd."

Erdogan deed zijn meest recente bezoek aan Teheran op 29 januari, als premier. Vermoedelijk citeerde de minister van Buitenlandse Zaken Mohammad Javad Zarif, Naqavi Hosseini, woordvoerder van de Nationale Veiligheid en Buitenlands Beleid van de Commissie, die de verslaggevers op 8 oktober vertelde dat Erdogan een presidentiëel bezoek aan Iran zou brengen en zijn tegenhanger zou ontmoeten en andere hoge ambtenaren. Het is niet bekend of het bezoek nog steeds doorgaat na de kritische opmerkingen van Erdogan.

De Turks-Iraanse relaties waren op een hoogtepunt tijdens Erdogan's bezoek in januari bij de ondertekening op dat moment van een strategische samenwerkingsverdrag. Khamenei's woorden waren zo helder als de dag, toen hij meldde dat de Iraans-Turkse relaties op hun best waren sinds eeuwen en dat beide landen de mogelijkheid om hun relatie te verstevigen moet aangrijpen. Erdogan zei dat Iran voor hem aanvoelde als een tweede thuis. Dus wat is er dan gebeurd? Waarom lijken de Turks-Iraanse relaties nu in de tegenovergestelde richting te gaan?

Zoals met de meeste andere oprispingen in de regio, blijkt Syrië het probleem te zijn. Beide landen hebben zich eerder sterk uitgesproken om zich in de richting van een compromis te bewegen, maar de gebeurtenissen op de grond wierpen obstakels op de weg. De opkomst van de Islamitische Staat (IS) en de vorming van de door de VS geleide coalitie, die is opgelegd aan alle partijen vanwege de noodzaak om verder te gaan met plannen en de vraag hoe om te gaan met de nieuwe zieke man van het Midden Oosten, dat wil zeggen, Syrië. Er was geen tijd meer voor diplomatie en vriendelijke woorden toen de kaart van de regionale allianties met de dag duidelijker werd. Zoals later bleek, zaten Turkije en Iran niet in hetzelfde schuitje. Beide hebben ze een ander stel bondgenoten gesteund op de grond en in de regio.

Turkije strateeg en premier, Ahmet Davutoglu, heeft ernstig nagedacht over de rol van zijn land in de nieuwe regionale orde. Op 19 oktober verklaarde hij dat Turkije niet de bewaker zou worden van de grenzen van Sykes-Picot. Ankara is er zeker van de voorkeur te geven aan de situatie die heerste voor de oorlog tegen de IS en dat de luchtaanvallen van de coalitie achterhaald zijn. Het is er dan ook op gericht enige winst veilig te stellen voor het een kogel afvuurt. Het weet ook dat wat vandaag geldt - aangezien de coalitie het nodig heeft om gebruik te maken van hun grenzen en positie - dit niet van toepassing is nadat de coalitie heerst (mocht dat een feit worden).

Het verwijderen van Assad is de eerste prioriteit van Turkije. Dit hoeft niet direct te worden bereikt, maar Ankara gelooft dat het moet worden erkend als een noodzaak voor het oplossen van de crisis in Syrië. Volledige controle door de bondgenoten van Turkije op het noorden van Syrië, van de grens met Irak naar de Middellandse Zee toe, zou zorgen dat Ankara de eventuele oprichting van een Koerdische staat op de rand ervan zou vergemakkelijken, naast het feit dat dit een essentieel element is in het verslaan van het regime van Assad en zijn val zal verhaasten. Het noorden van Syrië zou een veilige haven zijn voor de door Turkije gesteunde Syrische oppositie om hun controle te vestigen en uit te breiden onder de luchtaanvallen van de coalitie. Daarin schuilt het probleem van Turkije met Iran.

De Iraniërs willen de regio van IS ontdoen tegen elke prijs. Hoewel het waar is dat ze weigeren hen te ondersteunen of de door de VS geleide coalitie te zegenen en de effectiviteit ervan hebben bekritiseerd, weten ze ook dat het aanvallen IS enigszins onder controle houden. Ze denken ook over hun post-Sykes-Picot toestand, of ten minste over het in leven houden van een zieke om zoveel mogelijk te voorkomen dat teveel van grond wordt verloren die zij hebben verworven tijdens het laatste decennium.

Voor Iran zou de val van Assad het verlies van Syrië als geheel betekenen, en ook de isolatie van Hezbollah binnen de grenzen van Libanon. Het zou ook betekenen dat het door Iran beïnvloede Irak, waar de meeste soennitische en Koerdische regio's zijn, niet meer onder de controle van de overheid zou zijn en onder druk zouden komen te staan. In een dergelijk scenario zou de invloed van Iran in de Levant ernstig worden teruggeschroefd. Deze mogelijkheid heeft Iran in de richting geduwd van het begraven van het gebruikelijke "beleid van dubbelzinnigheid" met betrekking tot zijn aanwezigheid op de grond in de regio. Vandaag, met beelden en uitspraken over zijn militaire rol in Irak die zelfs overdreven zijn, heeft het een duidelijk signaal afgeven dat het laarzen op de grond heeft en dat het klaar is om te doen wat nodig is om haar doelstellingen te bereiken.

De botsing tussen Iran en Turkije zal zich waarschijnlijk intensiveren, maar alleen met betrekking tot de slagvelden in Syrië en Irak. Deze afstammelingen van de Safavid en het Ottomaanse Rijk zullen altijd hun verschillen uit de buurt van hun grenzen en van hun wederzijdse belangen houden. Dus is het onwaarschijnlijk dat de Turks-Iraanse economische betrekkingen eronder zullen lijden. Zaken moeten blijven doorgaan als gebruikelijk.

Bron: Iranian-Turkish relations strained over Syrian agendas - Al-Monitor: the Pulse of the Middle East