(homepagina)

De cultus rond Erdogan

 

De Turkse premier Recep Tayyip Erdogan, met zijn familie en de leden van de Gerechtigheid en Ontwikkeling Partij wonen een bijeenkomst bij in Ankara, waar hij kandidaat werd van zijn partij voor het presidentschap, 1 juli 2014 (foto REUTERS/Umit Bektas)

Wie een dezer dagen naar Istanbul reist zal overal hetzelfde beeld zien, waar ze ook gaan, en waar ze ook kijken: een vastberaden en plechtige Recep Tayyip Erdogan, starend naar de horizon in een zelfverzekerde houding met een vage maar hooghartige glimlach op zijn gezicht.

Vijfenvijftig miljoen Turkse kiezers worden gebombardeerd met de foto van Erdogan in een agressieve verkiezingscampagne voor de 10 augustus gehouden presidentsverkiezingen, waarin de minister-president de sterkste en meest uitgesproken kandidaat is.

Aan de alomtegenwoordige afbeelding van Erdogan kan niet worden voorbijgegaan zonder de verklaring dat de regerende Rechtvaardigheid en Ontwikkeling Partij (AKP) al zijn financiële en organisatorische macht heeft gemobiliseerd voor deze verkiezing, samen met alle openbare voorzieningen en middelen die zij tot haar beschikking heeft. Het is ook het verhaal van hoe een cultus is ontstaan rondom Erdogan nu hij verder gaat in zijn reis naar de hogere echelons van de macht.

De opbouw van de "Erdogancultus" is al langere tijd aan de gang en heeft nu een vergevorderd stadium bereikt met de presidentiële campagne.

Erdogans tegenstanders zeggen dat hij ernaar streeft om alle politieke macht in Turkije over te nemen en een "eenmansregime" te installeren, vrij van elke vorm van controle en grenzen.

Erdogan heeft allang duidelijk gemaakt dat hij geen genoegen zal nemen met de onpartijdige grondwettelijke status die de president heeft volgens het huidige Turkse parlementaire systeem. Hij heeft openlijk aangegeven dat, indien hij verkozen wordt, hij Turkije zal regeren vanuit het presidentiële paleis door zijn onbetwiste leiderschap van zowel de AKP en de overheid.

Veel van de kritieke fasen op weg naar het regime waarvan Erdogan droomt, en het "nieuwe Turkije" heeft hij al achter de rug. Geen van de struikelblokken is in staat geweest om hem te stoppen. Zoals hij het ene obstakel na het andere overwon, op basis van zijn macht, politieke instinct en de toespraken waarmee hij zijn kiezers boeide, groeide de persoonlijkheidscultus rond hem gedurende het proces.

Ten eerste ontmantelde Erdogan in de periode van 2007-12 het politieke toezicht door het Turkse leger, gesteund door zijn voormalige bondgenoot, de religieuze Gulen-gemeenschap, die een aanzienlijke invloed bezat in de rechterlijke macht en de politie. Het eens zo machtige leger, dat werd gebruikt om politici op te stoken in een geschiedenis van staatsgrepen, keek hulpeloos toe toen een tiende deel van zijn generaals en admiraals achter de tralies belandde.

In de tussentijd werden in september 2010 grondwetswijzigingen in een referendum goedgekeurd en Erdogans daarop volgende interventies zorgden ervoor dat hij de rechterlijke macht grotendeels onder zijn eigen controle kon plaatsen. Erdogan is nu een premier die geen enkele scrupules heeft om in het openbaar te spreken over hoe hij orders geeft aan de rechterlijke macht als dat nodig is.

Op een vergelijkbare manier creëerde Erdogan zijn eigen media, onderwijl bestookte hij en onderwierp de mainstream media. In een show van kracht zouden de zeven of acht kranten hij nu beheerst vaak met identiek lijkende voorpagina's en krantenkoppen komen.

De enige staatsinstellingen die nog buiten zijn greep zijn gebleven zijn het Grondwettelijk Hof en tot op zekere hoogte de Centrale Bank.

Erdogans aartsvijand is nu de Gulen-gemeenschap, die hij een "parallelle structuur" binnen de staat noemt als gevolg van de corruptie en omkopingsschandalen van 17 en 25 december, waarmee hijzelf en zijn overheid en familie werd gebrandmerkt. Tientallen politieagenten die naar verluidt behoren tot de "parallelle structuur", zijn aangehouden sinds 22 juli op beschuldiging van spionage en het illegaal aftappen. De operaties lijken zich uit te breiden tot aan de rechterlijke macht.

Erdogan is natuurlijk een politicus die dol is op de macht en weet hoe het te gebruiken, maar die er een hekel aan heeft om het te delen. Sommigen zeggen dat hij ook charismatisch is. Zijn reputatie heeft veel te danken aan zijn strijdlust: Hij deinst nooit terug voor gevechten en deelt veel meer klappen uit dan hij krijgt. Erdogan heeft nog nooit een verkiezing verloren tot nu toe. Hoewel hij af en toe het aantal stemmen voor hemzelf zag dalen, slaagde hij erin om het in de meeste gevallen weer te verhogen, altijd met het ver achter zich laten van zijn tegenstanders.

In Turkije is hij ook algemeen erkend als een bekwame redenaar met een sterke invloed op de massa. Maar dat is niet de enige reden waarom zijn electoraat zo loyaal aan hem is. De kiezers zien hem als een van hun eigen mensen in termen van houding, taal, kleding en cultuur. In de ogen van de landelijk laagopgeleide, traditioneel nationalistische en conservatieve soennitische meerderheid van Turkije, is Erdogan hun persoon aan het roer van de macht.

De massa's identificeren zich vrijwel met Erdogan. Het overgrote deel van de soennitische meerderheid kijkt hoe Erdogan hun provinciale conservatisme maakt tot de nieuwe culturele norm van Turkije, en hun bewondering blijft groeien. Dankzij Erdogan kunnen die massa's geloven dat de seculiere republiek verbannen is, die hen gekleineerd heeft; en voor het eerst genieten ze van de geneugten van de macht. Het is een uniek gevoel.

En last but not least, het leeuwendeel in de welvaart en de economische groei van Turkije is behaald onder Erdogan en is naar de conservatieve soennitische kiezers van de AKP gevloeid via het sociale overheidsbeleid en vriendjespolitiek.

Dus dat zijn de belangrijkste redenen - maar niet alle - dat de Erdogan-cult ging gedijen. Als gevolg daarvan worden we nu geconfronteerd met een sociaal fenomeen waar Erdogans supporters hem bijna heilig verklaren en hem metafysische krachten toeschrijven die gewone mensen niet hebben.

In Turkije hebben we een spreekwoord: "De sjeik vliegt niet, zijn discipelen laten hem vliegen." Het betekent dat mensen die een loyaliteit en vertrouwen voor een bepaald individu ontwikkelen zien hem groter dan hij in werkelijkheid is, en geloven dat hij beschikt over buitengewone kwaliteiten en willen dat anderen dit ook zo geloven.

Het spreekwoord is gevalideerd bij vele gelegenheden in de afgelopen tijd. Neem bijvoorbeeld het bizarre incident op de flamboyante rally van Erdogan in Istanboel op 3 augustus.

Terwijl Erdogan sprak voor de menigte vanaf het platform, viel een vrouw flauw. Erdogan gebaarde alsof zeggen wilde "breng haar hier". In plaats van naar de ambulance, werd de vermeende zieke vrouw meegenomen naar Erdogan. De brancard werd opgeheven tot het platform en Erdogan stak zijn hand uit naar de vrouw. Ze pakte zijn rechterhand met beide handen, schreeuwend: "Allah, Allah, Allahoe Akbar" (Allah is groter). De kreten werden duidelijk gehoord, zowel in de zaal als in de live tv-uitzending, omdat Erdogan nog steeds de microfoon in zijn linkerhand had. De beelden van het incident kwamen op het internet met de vermelding: "De vrouw die na het vasthouden van Erdogans hand herstelde."

De buitengewone kwaliteiten die zijn volgelingen toeschrijven aan Erdogan, vloeien voort uit zijn islamisme. Dat wil zeggen, de islam is de bron van het uitzonderlijke. In februari 2010 werd de provinciale voorzitter van de AKP in de westelijke provincie Aydin, Ismail Sezer, uit de partij gezet nadat hij zei: "Erdogan is als een tweede profeet voor ons." Maar anderen die de spreuk hebben gevalideerd uit respect voor Erdogan, werden niet met sancties geconfronteerd. Hier zijn enkele van de vele voorbeelden:

Echter, de cultus van Erdogan heeft ook een ander aspect: Hoe meer zijn aanhangers hem liefhebben en verheerlijken, hoe meer een even groot deel van de bevolking een afkeer krijgt en hem zelfs haat. Volgens een enquête van Pew, gepubliceerd op 30 juli, geloven 48% van de Turken dat Erdogan een positieve invloed heeft op het land, terwijl een gelijke 48% zijn invloed ziet als negatief, ter illustratie van hoe Turkije is verscheurd in twee delen over de kwestie Erdogan.

Men moet in gedachten houden dat Erdogan impliciet Turkije bedreigde met een burgeroorlog tijdens de Gezi Park-protesten van vorig jaar. In een poging om de demonstranten op te stoken, zei hij dat hij "bijna 50% [van de Turken] thuis kon laten blijven" - een verwijzing naar zijn supporters. In dit sterk gepolariseerde klimaat vormt de "Erdogan-cult" een potentiële bedreiging voor de democratie en de sociale vrede in Turkije.

Bron: The cult of Erdogan - Al-Monitor: the Pulse of the Middle East

printen??? spaar papier en inkt.